Mihrap (Tablo)

Mihrap (Tekvin veya Yaradılış), Osman Hamdi Bey'in 1901 yılında yaptığı tartışma yaratmış tablo. Son olarak Demirbank’ın arşivlerinde kayıtlı görünen tablo, kayıptır^[1].
Osman Hamdi'nin eserleri hakkında araştırma yapan sanat tarihçisi Mustafa Cezar, Hamdi Bey'in esere ne ad taktığı o sırada tespit edilmemiş olduğundan tabloya Mihrap ismini vermiştir.^[2] Tablonun ilk kez 1901'de Berlin'de, ardından 1903'te Londra'da Kraliyet Akademisi'nin yaz sergisinde sergilendiği^[3] ve her iki sergi kataloğunda da adı La Genèse (Tekvin ya da Yaradılış) olarak yer aldığı sonradan tespit edilmiştir.

İçerik

Resim, duvarında çinili mihrap olan bir bina içini göstermektedir. Başı açık bir kadın Kur'an yazısı ile çevrelenmiş olan mihraba arkasını dönmüş olarak, büyük bir rahle üzerinde dimdik oturur vaziyette resmedilmiştir. Ayaklarının çevresinde de Kur'an ve Kur'an sayfaları bulunur. Resmin hemen önünde yer alan buhurdandan ortama mistik bir hava veren dumanlar yayılır. Mihrabın yanında ise dev bir mum yer alır^[4].
Resimde yer alan çinili Mihrap, İstanbul’da Çinili Köşk’te bulunan (env. no: 136), 1907 yılında Konya Karaman İbrahim Bey İmaretinden müzeye getirilen, renkli sır tekniğindeki mihraptır.^[2] Resmin yapılış tarihi göz önüne alındığında Osman Hamdi'nin bu mihrabı İstanbul’a getirilişinden 6 yıl önce görüp, resmettiği anlaşılır.
Resimdeki kadının ressamın eşi Naile Hanım’ın gençlik hali olduğu iddia edilir^[5]. Kimine göre ise ressam, evde çalışan bir Ermeni kızı model edinmiştir^[6].
Resimdeki kadının pozu, Jean-Léon Gérôme'un Tanagra isimli heykeli ile aynıdır, bu nedenle Osman Hamdi’nin Mihrab’ı yaparken Tanagra'dan esinlendiği düşünülür.^[2]

Tartışmalar

Mihrap, yapılışından itibaren çok sayıda eleştiri ve saldırının hedefi olmuştur. Osman Hamdi Bey’in tüm resim kariyerinde en çok bu tablosunda toplumsal ahlak ve din açısından ‘dokunulmaz’ alanlara temas etmiştir.^[2] Osman Hamdi’nin “oryantalist” suçlamasının gelmesinde en önemli sebebin Mihrap adlı eseri olduğu düşünülür^[6] çünkü eserde ayaklarının dibine dini içeriklerin kitapların düzensizce atılmış olduğu bir kadını tasvir edilmektedir. Kimi yorumlara göre tablo kadının statüsünün önemini vurgular; yere atılan dini içerikli kitapların kadının özgürlüğünü engelleyen dinsel baskıları simgelemektedir^[7] Resimdeki kadının kışkırtıcı göğüs dekoltesiyle birlikte başının açık, sırtının da Kâbe’ye dönük olması karşı tavrı belirginleştirir.^[2] Edhem Eldem'in yorumuna göre bu tablo Osman Hamdi'nin kadınlığı annelik olarak dinin, dogmanın üzerinde bir yere koyuşunu ifade eder.^[2]

Eserin sahibi

Çeşitli defalar el değiştiren tablo; müzayedeci Aret Portakal, Mesut Hakgülen, Çiğdem Simavi tarafından satın alındı.^[8] Bilinen sahibi Demirbank adlı bankadır ancak arşivlerinde yer almasına rağmen banka tasfiye edildikten sonra koleksiyonda tablo ortaya çıkmamıştır ve nerede olduğu bilinmemektedir.^[1]

Osman Hamdi Bey'in Mihrab'ı yaparken esinlendiği, Jean-Léon Gérôme'un Tanagra isimli heykeli

Kaynaklar

1. ^ ^{a b} 100. Yılında Osman Hamdi Bey’in “Mihrab” Tablosu Kayıp, Euroactiv.com.tr
2. ^ ^{a b c d e f} Burhan Kum, Osman Hamdi Bey’in kayıp tablosu: İktidarın Yaratılış’ı, Evrensel Kültür, 30 Nisan 2015
3. ^ Perihan Özcan, Osman Hamdi'nin Kadını Yücelttiği Mihrap Nerede?, HT Hayat18.05.2014
4. ^ Hasan Özsan, Osman Hamdi Bey ve Osmanlı Kadınları
5. ^ Haşim Nur Gürel, Osman Hamdi Bey ve "İkonografi"si...
6. ^ ^{a b} Yakup Öztürk, Bir Doğulu Oryantalist Osman Hamdi, Star Gazetesi 07.022009'2
7. ^ Hasan Özsan, Osman Hamdi Bey, Adanaressamlerdernegi.com
8. ^ Sonat Canıdar, Mihrab'ı Alan Yaşadı, Sabah Gazetesi, 12.14.2004