Carmen

Carmen, Fransız besteci Georges Bizet'nin 4 perdelik Opera eseri. Ana konusu Mérimée'in Carmen adlı kısa romanından alınmıştır. Librettosu ise Meilhac ve Halévy tarafından yazılmıştır. Prömiyeri Paris'te , Opera Komik'te, 1875'te sahnelenmiştir.
Fransa'da 3 Mart 1875'te ilk sahnelendiğinde yerleşik opera ve ahlâk anlayışının ihlali gibi algılandığından olumsuz tepkilerle karşılanan eser, eleştirmenler tarafından yüzeysel, üstünkörü bulunmuş ve afişten kaldırılmıştır. Bizet bu üzücü olaydan üç ay sonra henüz 37 yaşındayken ölmüştür. Bu durum kimilerinin garip tahminlerine yol açmış, onun bu başarısızlık üzerine üzüntüden öldüğü söylentileri çıkmıştır. Hâlbuki Bizet eserin kaderini önceden sezmiş, o çağın ahlak kurallarına uygun olmayacağını anlamıştı. Metin yazarlarından Meilhac'a bu inancını belirtmiş, ilk gecede sonra suçun kendisinde olduğunu söyleyerek, özür dilemiştir.
Bizet daha birkaç yıl yaşasaydı operanın kısa bir zaman sonra tekrarlanışını, kazandığı muhteşem zaferi, dünya sahnelerine fırtına gibi yayılışını görecek başka eser yazmasa da mutlu bir hayat geçirecekti. Carmen, çevresindeki tartışmalar, çatışmalar, tereddüt ve ön yargılar ne olursa olsun günümüzde bildiğimiz tek şey bu eserin opera repertuarında çok az görülen bir ilgi toplamış olmasıdır.
Operanın hikâyesi 1830 civarlarında İspanyanın Sevil şehrinde geçer. Eserin baş kadını çok güzel ve ateşli bir tabiatı olan ve bir tütün fabrikasında işçi olarak çalışan bir çingene genç kız olan Carmen'dir. Aşkını kullanmada çok serbest olan Carmen, aşk alanında hiç tecrübesiz bir asker olan onbaşı Don José'yi kandırır. Bu ilişki yüzünden Don José eski nişanlısını bırakır. Birliğindeki üst rütbedeki subayların emirlerine karşı gelip askerlikten kaçar. Bir kaçakcı ekibinin üyesi olur. Carmen kendinden bıkıp boğa güreşçisi Escamillo ile aşk hayatına başlayınca kıskançlığından Carmen'i öldürür.

Roller

Rol	Ses türü	Prömiyerde rol alanlar, 3 Mart 1875 (Orkestra Yönetmeni: Alphonse Deloffre)
Carmen, bir çingene kadın	mezo soprano	Marie Celestine Laurence Galli-Marié
Don José, onbaşı	tenor	Paul Lhérie
Escamillo, boğa güreşcisi	bas-bariton	Jacques Bouhy
Micaëla, bir köylü kız	soprano	Marguerite Chapuy
Zuniga, teğmen	bas	Eugène Dufriche
Moralès, onbaşı	bariton	M. Duvernoy
Frasquita, Carmen'in arkadaşı	soprano	Mlle. Ducasse
Mercédès, Carmen'in arkadaşı	soprano	Mlle. Chevalier
Lillas Pastia, hancı	konuşma rolü	M. Nathan
Le Dancaïre, kaçakcı	bariton	Pierre-Armand Potel
Le Remendado, kaçakcı	tenor	Paul Fleuret ('Barnolt')
Bir kılavuz	konuşma rolü	M. Teste
Askerler, delikanlılar, kadın tütün fabrikası işçileri, Escamillo'nun yardımcıları, çiganlar, satıcılar ve portakal satıcıları, polis, boğa güreşcileri, ahali, sokak çocukları.

Konu özeti

Rosabel Morrison'un başrolünü oynadığı ve Edw. J. Abram'ın yönettiği Carmen operası için çizilen afiş (c. 1896)

1896da ABD'de bir Carmen yapımı için afiş

Mekân: Sevil, İspanya

Zaman: 1830

Not: Oeser verziyonunda III. Perde ve IV. Perde yerine III. Perde 1. Sahne ve III. Perde 2. Sahne bulunup eser 3 perde olarak sahnelenir.
Carmen, kısa bir prelüdle başlar. Hareketli ve neşeli havası bir boğa güreş ve bir sirk oyunun evvel çalınan parçaları hatırlatır. Ölüm motifi yankılanırken perde açılır.

I. Perde

Sevil'de bir meydan Sağda bir sigara fabrikası, solda bir şehir muhafızları karakolu ve geri planda bir köprü bulunur.
Morales ve askerler karakol önünde nöbet tutmaktadırlar. Micaela girer ve onbası Don Jose'yi aradığını söyler; fakat Morales onun daha işe gelmediğini söyler; eğer isterse orada onlarla bekleyebileceğini belirtir. Fakat Micaela sonra geri döneceğini bildirip hızla oradan ayrılır. Nöbeti devir alacak muhafızlarla birlikte Zuniga ve Jose gelirler. Sokak çcocukları onların yürüyüşünü taklit ederler (Koro:Avec la garde montante - "Nöbetteki muhafızlar ile").
Sigara fabrikasında paydos zili çalınılır. Sigara işleyicisi kızlar fabrikadan çıkarlar ve orada birikmiş olan genç erkekler tarafından karşılanırlar. ("La cloche a sonné" - "Paydos zili çaldı"). En son Carmen çıkar ve oradaki bütün genç erkekler ona kendilerini ne zaman seveceğini sorarlar.(Quand je vous aimerai? - "Ne zaman seni seveceğim."). Ünlü "Habenara aryası"nı söyleyerek, Carmen kendini sevmeyen bir erkeği seveceğini söyler "Arya (Habenara): L'amour est un oiseau rebelle - "Aşk bir asi kuştur"). Gençler Carmen'e kendi aralarından bir sevgili seçmesi için yalvarırlar. (Carmen! sur tes pas, nous nous pressons tous!). Bunun üzerine Carmen eteğginde bulunan bir çiceği orada kendine hiç aldırmamış tavırlı Don Jose'ye atar ve sonra diğer isçi kızlarla birlikte fabrikaya geri girer. Jose kızın bu küstahlığına sinirlenmiştir.
Micaela geri gelir, ona annesinden bir mektup getirmiştir ve ona bir opücük verir (Parle-moi de ma mère! - "Annem hakkında bana birşeyler söyle.") Jose hasretle evini hatırlamıştır ve mektubu okuyunca annesinin evine geri dönüp evlenmesini istediğini öğrenir. Micaela utanmıştır ve ayrılmaya hazırlanırken Don Jose onunla evlenmeye hemen hazır olduğunu bildirir.
Micaela'nın ayrılmasından hemen sonra fabrika içinden kadın çığrıkları gelmeye başlar; işçi kızlar dışarı fırlarlar ve karışıklık içinde şarkı ile bağırışırlar (Au secours! Au secours! - "Yardim! Yardim!") Don Jose ve Zuniga Carmen'in bir başka işçi kızla kavga ettiğini ve kavgada bıçak çekip rakibi kızın yüzünü yaraladığını öğrenirler. Zuniga Carmen'e buna karşı diyeceği olup olmadığını sorunca Carmen pervasızca bir şarkıya başlar ("Tra la la"). Zuniga bir tutuklama belgesi hazırlaması sırasında Carmen'i koruma altına tutmasını ister. Carmen o gece "yalniz onbasi" olan gelecek sevgilisi ile surların gölgesinde geçireceği zamanı anlatan bir Seguidilla tipi bir şarkı söyleyip ellerini bağlayan ipleri çözmesi için Don Jose'yi kandırır (Près des remparts de Séville - "Sevil surlarının yanında" ). Zuniga geri gelir ve Carmen onunla birlikte gitmeye başlar. Fakat birden döner Jose'yi yere iter ve etraflarını sarmış olan sigara işçisi kızlarının Zuniga'yla alay eden kahkahaları içinde, kaçmayı başarır.

II. Perde

Lillas Pastia'nin hanında akşam. Masalar etrafa dağılmış. Subaylar ve çingeneler yemekten sonra dinlenmekteler
İki ay sonra Lillas Pastia'nın hanında Carmen ve arkadasları Frasquita ve Mercedes şarkı söyleyip dans etmektedirler (Les tringles des sistres tintaient). Hancı, subayları handan uzaklaştırmak istemektedir. Zuniga Carmen ve arkadaşlarını birlikte tiyatroya gitmeye davet eder. Fakat Carmen davet reddeder. Kendinin tutuklanmasından kurtulmasını sağladığı için rütbesini kaybeden ve hapse atılan Jose hapisden o gün çıkacaktır ve onu beklemektedir.
Toreador Escamiglio'yu takip eden bir alay hanın önünden geçerken Esacmiglio hana davet edilir (Vivat, vivat le Toréro). Escamiglio ünlü Treador şarkısını söyler (Toreador şarkısı: Votre toast, je peux vous le rendre) ve Carmen'le flört etmeye başlar. Fakat Carmen ona şu zaman için kendinin onunla birlikte olmasını ancak rüyalarda göreceğini bildirir.
Carmen, Frasquita ve Mercedes hariç handan ayrılırlar. O sırada Dancaire ve Remendado adlı kaçakcılar gelir ve kızlara Cebelitarik'tan kaçak getirdikleri malları nasıl ellerinden çıkaracaklarını açıklarlar. (Beşli: "Nous avons en tête une affaire"). Carmen onlarla birlikte girmez ve nedeni olarak da birine aşık olduğunu söyleyip herkesi şaşırtır.
Jose'nin sesi dışarıdan duyulur ("Halte là!"). Dancaire Carmen'e Don Jose'yi kandırıp kaçakcılara yardım etmesini sağlamasını söyler. Carmen'le yalnız kalan Jose ona hapishaneye gönderdiği altını geri verir ve o da hancıdan meyve ve şarap getirmesini ister.
Carmen ona subaylar için dans etme hikâyelerini anlatır ve ona sadece kendisi için kastenetlerle nasıl şarkı söyleyip dans ettiğini gösterir.("Je vais danser en votre honneur...Lalala"). Bu şarkı ve dans sırasında askerleri kışlaya çağıran boru sesi duyulur. Jose kışlaya geri dönmek isteyince Carmen birden kızıp parlar. Ama Jose hapse gitmeden önce onun atmış olduğu ve bütün hapis boyunca kurutup saklamış olduğu çiçeği gösterip ona aşık olduğunu kanıtlar.(Çiçek şarkısı: La fleur que tu m'avais jetée) Carmen biraz yatışmakla beraber Jose'ye eğer kendini gerçekten severse çingene hayatına girmesi gerektigini soyler (Non, tu ne m'aime pas).
Jose çigenelerin bir serbest hayatlarına gıpta etmektedir ama sonunda askerden kaçması gerekeceği için onlara katılmayı reddeder. Zuniga Carmen'i bulmak icin tekrar gelir. Don Jose üstü olan subaya karşı kılıçını çekip düeloya hazırlanır. Fakat tam bu sırada kaçakcılar gelr ve onları yakalayıp silahlarını ellerinden alırlar. Zuniga esir düşer.(Bel officier). Don Jose ise hiç çaresiz onlara katılmak zorunda kalır ve Carmen'le birlikte kaçmaktan başka çaresi kalmamıştır.(Suis-nous à travers la campagne)

III. Perde

Bir vahşi ıssız kayalık alanda geceleyin
Kaçakcılar Carmen ile Jose ile birlikte dağlık bir arazide kaçak mallarını taşımaktadırlar (Écoute, écoute, compagnons). Carmen Jose'den bıkmıştır ve bunu saklamayıp kendi köyüne dönmesi icin onu alaya almakla açıkca ortaya koymaktadır. Carmen, Frasquita ve Mercedes iskambil kâğıtları ile oradakilerin fallarına bakarlar. (Mêlons! Coupons!). Frasquita ve Mercedes icin fal serüven, aşk, servet ve lüks bir yaşam gösterir; hâlbuki Carmen'in falı hem kendi ve hem de Jose için ölüm öngörüsü göstermektedir. (En vain pour éviter les réponses amères). Kaçakcılar genç kadınları çağırıp gümrük memurlarını sanki büyüleyip malların gümrüksüz geçmesini sağlamak için çağırlar. (Quant au douanier, c'est notre affaire) Herkes ayrılır sadece Jose malları korumak için onların başında kalır.
Miceala Jose'yi arayıp bulmak için bir kılavuz tutmuştur ve onu bulmuşlardır. Micaela kılavuzu geri gönderir ve Jose'yi Carmen'in elinden almak için yemin eder. (Je dis que rien ne m'épouvante). Jose'nin tüfeğiyle ateş ettiğini görür ve kayalar arasına saklanır. Jose'nin ateş ettiği Escamillo'dur. Ama yanına geldigi zaman Jose ve Escamillo çok yakın arkadaşlarmış gibi senli benli konuşmaya başlarlar. Escamillo Jose'yi tanımamaktadır ve Carmen'e sırsıklam aşık olduğunu anlatır ve Jose'nin o asker olduğunu bilmeden Carmen'in bir asker ile aşk serüveninin hikâyesini anlatmaya koyulur.
Buna kafası atan Jose, Escamillo'yu bir bıçak kavgasına çağırır. Birinci saldırısında Escamillo çok savunucu tedbirler aldığı için bir sonuç alamaz ve buna çok kızar; ikinci hücumunda ise bu kızgısı nedeniyle kendini koruyamıyacak şekilde Escamillo'nun bıçağı önünde bulur; ama Escamillo bundan faydalanmaz ve işinin adam öldürme olmayıp hayvan öldürücüsü olduğunu söyleyip geri çekilir. Jose'nin üçüncü hücumda Escamillo'nun bıçağı kırılır; fakat tam bu sirada Carmen ve kaçakcılar dönerler ve onu ölümden kurtarırlar. Escamillo oradan ayrılır ama Sevil'de yapacağı boğa güreşine Carmen'i ve kaçakcıları davet eder.(Non, je ne partirai pas!)
Kaçakcı Remnendado kayalıklarda saklanan Miceala'yi bulup getirir. Miceala Jose'ye annesinin kendini görmeyi istediğini bildirir. Carmen bunu alay konusu yapar ve Jose annesini görmek için koyune gitmeyi kabul etmez. Fakat Micaela'nin annesinin ölüm yatağında olduğunu açıklamasından sonra fikrini değiştirir. Carmen'e geri döneceğine dair söz vererek oradan ayrılmaya karar verir. Uzaklaşmakta olan Escamillo'nun bir şarkı söylediği duyulur. Carmen bu sesi takibe koyulmaya hazırdır ama Jose onu engeller.

IV. Perde

Sevil'de boğa güreşi arenası önündeki alan. O gün boğa güreşi olduğu için çok hareketli ve kalabalık
O günkü boğa güreşine Escamillo kaçakcıları da davet etmiştir. Alan ahali, mallarını satmaya çalışan tüccarlar ve çingenelerle doludur. (À deux cuartos!). Zuniga, Frasquita ve Mercedes kalabalık içindedirler; kızlarla Zuniga'ya Carmen'in artık Escamillo ile birlikte olduğunu açıklarlar. Matadorlar ve yardımcılarından oluşan grup (quadrilla) alayla gelmekte iken kalabalık ahali ve çocuklar onları şarkılarla ve alkışlarla karşılarlar.(Les voici! voici la quadrille). Carmen ve Escamillo kalabalık tarafından alkışlanmakta iken birbirlerine olan aşklarını ifade ederler ve Carmen şimdiye kadar hiç kimseyi Escamillo kadar sevmediğini açıklar.
Escamillo arenaya boğa güreşi için girdiği zaman Frasquita Carmen'e Jose'nin kalabalik içinde bulunduğunu ve bunun için çok temkinli olmasını syler.(Carmen! Prends garde!). Fakat Carmen bunlardan hiç korkmaz aldırmaz tavırlar takınır. Carmen arenaya girmekte iken gözü dönmüş olan Jose onun yolunu keser; aşkını tekrarlar; Carmen'den aşkına karşılık ister ve birlikte uzaklara kaçıp yeni bir yaşama başlamalarını teklif eder. Fakat Carmen gayet sakin olarak artık onu sevmediğini söyler ve yaşamını değiştirmeyeceğini de bildirir. Serbest doğmuştur ve serbest ölecektir.
Arenadaki seyircilerin sesleri yükselmektedir. Carmen tekrar arenaya girmeye çalışır. Fakat Jose onunu kapatır. Jose bir defa daha Carmen'e kendine geri dönmesi için yalvarır. Fakat Carmen buna kızar ve parmağındaki Jose'nin kendine verdiği yüzüğü sanki hor görürmüş gibi yere atar. (Cette bague, autrefois). Jose bıicagini cekip onun gogsune saplar.(Eh bien, damnée). Arenadaki seyirciler Escamillo'nun galibiyetine tezahürat yaparken Carmen son nefesini verir. Don Jose onun ölüsü önünde diz çöker. Seyirciler arenadan çıkarken Jose'ye Carmen'in ölüsünün yanında diz çökmüş onun katili olduğunu itiraf ederken bulurlar. (Ah! Carmen! ma Carmen adorée!).

Ünlü müziksel parçalar

Uvertür

I. Perde

• Avec la garde montante Çocukların korosu
• L'amour est un oiseau rebelle, Habanera Carmen aryası
• Parle-moi de ma mère!, İkili: Don Jose ve Micaela
• Près des remparts de Séville, Seguidilla: Don Jose için Carmen.
• Intermezzo (II. Perdeki Haltelà, Qui va là? Dragon d'Alcala! şarkısına giriş)

II. Perde

• Les tringles des sistres tintaient, Çingene kadınlar şarkısı Carmen, Frasquita, Mercedes
• Votre toast, je peux vous le rendre... Toreador, en garde, Escamillo
• Nous avons en tête une affaire, Beşli: Mercedès, Frasquita, Carmen, Remendado ve dansör
• Je vais danser en votre honneur, İkili: Don Jose ve Carmen,
• La fleur que tu m'avais jetée, Don Jose aryası
• Bel officier, bel officier, final ensanbl
• Intermezzo (Andantino quasi allegretto)

III. Perde

• Mêlons!, Coupons! Üçlü: Frasquita, Mercedes, Carmen ve Carmen aryası
• En vain pour éviter les réponses amères"
• Je dis que rien ne m'épouvante Micaela aryası
• İntermezzo (Allegro vivo)

IV. Perde

• A deux cuartos, Satıcılar korosu
• Les voici, le quadrille!, Kalabalık ve çocuklar korosu
• C'est toi! C'est moi! İkili ve final: Carmen, Don Jose

Çeşitli uyarlamalar

Filmografi

• 1915 : Carmen - ABD sessiz film. Yönetmen: Cecil B. DeMille ;
• 1915 : Burlesque on Carmen ABD sessiz film. Yönetmen: Charlie Chaplin
• 1918 : Carmen, - Alman sessiz film. Yönetmen:Ernst Lubitsch
• 1927 : The Loves of Carmen - ABD filmi. Yönetmen: Raoul Walsh
• 1945 : Carmen - ABD filmi. Yönetmen:"Christian-Jaque"
• 1954 : Carmen Jones - ABD filmi. Yönetmen:Otto Preminger. Oscar Hammerstein II tarafından bir müzikal'in filmi
• 1983 : Carmen - İspanyol filmi. Yönetmen: Carlos Saura
• 1983 : Prénom Carmen, - Fransız filmi. Yönetmen: Jean-Luc Godard
• 1984 : Carmen - Opera filmi. Yönetmen: Francesco Rosi
• 1984 : La Tragédie de Carmen - Tiyatro oyunu yapımından üç film: Yönetmen: Peter Brook
• 2001 : Carmen, a hip hopera, - ABD filmi. Yönetmen:Robert Townsend ve Michael Elliot. Başrollerde: Beyoncé, Mos Def, "Jermaine Dupri", Lil Bow Wow...
• 2003 : Carmen - İspanyol filmi. Yönetmen: Vicente Aranda
• 2004 : Carmen de Khayelitsha (U-Carmen e-Khayelitsha) - Güney Afrika filmi. Yönetmen:Mark Dornford-May"

Bale eserleri

• 1949: Carmen balesi - Koreografisi "Roland Petit" tarafından.
• 1967: Carmen Suite balesi - Koreografisi "Alberto Alonso" tarafından.
• 2000: The Car Man balesi - Koreografisi "Matthew Bourne" tarafından.
• 2007: Carmen, Felemenko danslı bale - Koreografi "Sara Baras" tarafından.

Müziksel kompoziyon

• Fantaisie sur Carmen besteleyen "Pablo de Sarasate"

Medya

• Toreador'un şarkısı. Tenör "Pasquale Amato" tarafından 1911de:

• Prelüd.IV. Perde'de boğa güreşi hazırlığı ve toreodarun şarkısından oluşturulmuş. Damrosh Orkestrası 1903.

• II. ve III. Perde arasinda İntermezzo:

• III. ve IV. Perde arasinda İntermezzo: